Kościół pw. św. Jana Jerozolimskiego

Kościół pw. św. Jana Jerozolimskiego za murami to zabytkowa świątynia znajdująca się w Poznaniu, w pobliżu Ronda Śródka. Jest to późnoromański kościół, który przez wieki przeszedł wiele przebudów i remontów.

Historia tego miejsca sięga aż 2,5 tysiąca lat temu, kiedy to istniało tutaj ciałopalne cmentarzysko przedchrześcijańskie. W późniejszym okresie, około 1700 lat temu, w tym samym miejscu chowano już zmarłych w grobach ziemnych – był to również cmentarz pogański. Pierwszy kościół w tym miejscu został wzniesiony pod koniec XI wieku, a dokładnie 6 maja 1170 roku książę Mieszko III Stary i bp Radwan założyli przy kościele św. Michała hospicjum (przytułek) dla wędrowców i pątników.

W 1187 roku kościół i hospicjum przekazał zakonowi joannitów, którzy zajmowali się pomocą podróżnym. Na przełomie XII i XIII wieku zakon rozpoczął budowę nowego kościoła, który po licznych przebudowach przetrwał do dziś. Jest to jeden z pierwszych kościołów w Polsce, do którego budowy użyto cegły. Joannici przed 1288 rokiem zmienili patrona kościoła na św. Jana Jerozolimskiego (Jana Chrzciciela). Jednak jeszcze przez jakiś czas (co najmniej do roku 1360) równolegle używano starego wezwania.

Nazwa „za murami” odnosi się do położenia poza obrębem średniowiecznych fortyfikacji miejskich. Związane z zakonem joannitów są także nazwy dzielnic Poznania – Komandoria (były teren przekazanej zakonowi osady) i Malta (teren ziem nadanych joannitom jako uposażenie na utrzymanie hospicjum). Poznańska komandoria miała najdłuższą w Polsce historię i przetrwała do 1832 roku.

Pod koniec XV wieku kościół został uszkodzony przez pożar. Podczas remontu nadano świątyni charakter gotycki, a około 1512 za komandora Stanisława Dłuskiego dobudowano od północy nawę boczną, dodano wieżę, a drewniany strop zastąpiono sklepieniem. Kolejny remont w latach 1719–1740 trwał z inicjatywy komandora i generała Wojska Polskiego Michała Dąbrowskiego, który w 1736 wzniósł od południa barokową kaplicę grobową pw. Krzyża Świętego.

Kościół jest budynkiem dwunawowym, krytym spadzistym dachem. Ściany są podpierane przez masywne skarpy. Od wschodu do świątyni przylega barokowa kaplica Świętego Krzyża przykryta kopułą z latarnią.

Najstarsze mury wykonane są w wątku wendyjskim. W romańskim portalu znajdującym się od zachodu prawa kolumna to rekonstrukcja, zaś lewa pochodzi z XI wieku. Ustawiona jest bazą ku górze a głowicą ku dołowi. Nad portalem figura Jana Chrzciciela. W tej samej ścianie znajduje się romańskie okno w formie rozety. Oryginalne, romańskie okno widoczne również na wschodniej ścianie prezbiterium. Szczyt kościoła zdobi krzyż maltański.